Recensie: ‘Milady!’

‘Milady!’ van journaliste Tine Maenhout en met medewerking van Marleen Temmerman (die als co-auteur op de cover vermeld staat) heeft als bijtitel ‘Waar vrouwenrechten echt over gaan’ meegekregen. Het boek is uit bij Uitgeverij Lannoo.

Tranches de vie

Die tweede titel is een beetje misleidend. Het boek focust zich hoofdzakelijk op de situatie van vrouwen in de Derde Wereld. Hoofdstukken waarin diverse experts en ervaringsdeskundigen aan het woord worden gelaten, worden afgewisseld met tranches de vie uit het Gender Based Violence Recovery Centre in Mombasa, Kenia. De stukjes die zich in Mombasa afspelen, zijn meteen ook de meest indringende passages in het boek, geschreven zonder franje, en duidelijk in het schetsen van de penibele situatie waarin veel Keniaanse vrouwen verkeren.

Het boek getroost zich de moeite – tot vervelens toe – om aan te te tonen dat we er ons niet van af kunnen maken met simplismen als ‘religie’ of ‘cultuur’ om te verklaren waarom vrouwen zo veel slechter af zijn in ontwikkelingslanden, en ruimt ook aandacht in voor de problemen die veroorzaakt werden door Westerse kolonisatie.

Op één uitzondering na zijn de experts die aan bod komen, autoriteiten die verstandige dingen te zeggen hebben en dikwijls oude rotten zijn in hun vak, zoals AIDS-expert Peter Piot. Marleen Temmerman is zelf zonder meer een instituut in haar vakgebied, en af en toe duikt Miet Smet op om te nuanceren dat vrouwen ook in België nog geen volledige gelijkheid hebben met mannen.

Warrig

Maar als ‘Milady!’ dan toch simplistische rechtse boutades over vrouwenrechten van antwoord wil dienen, had het helderder gemogen. Het is goed dat Maenhout de vele subtiele aspecten belicht die ervoor zorgen hoe bepaalde culturen omgaan met gender en rolverdelingen, maar “waar vrouwenrechten écht over gaan” kom je als lezer niet te weten.

De warrigheid uit zich bijvoorbeeld ook in het feit dat er een theoretisch of filosofisch kader lijkt te ontbreken. ‘Patriarchie’ als samenlevingsstructuur wordt even vermeld maar nooit uitgelegd, terwijl het toch de basis is van alles waar vrouwenbewegingen tegen strijden.

Daar is Étienne weer

Hoewel de meeste experts boeiende verhalen vertellen, zijn er niet veel statistische gegevens in het boek. De aanwezigheid van Étienne Vermeersch werkt ook storend. Hij komt een eind wegpruttelen over mensenrechten in het algemeen, en na een hoofdstuk over waarom het delicaat is om vanuit het buitenland zomaar in te grijpen in de levenssituatie van mannen en vrouwen in de Derde Wereld, mag iedereen – Vermeersch op kop – wel de grens trekken bij vrouwenbesnijdenis. Waarom daar? Niet dat die praktijk niet gruwelijk is, maar gruwel blijft een arbitrair criterium.

Die moeite met definities op scherp stellen komt regelmatig terug. Soms lijkt het boek te suggereren dat mannen en vrouwen inherent biologisch andere neigingen hebben, en dan trekt het even snel z’n staart weer in. Het raakt er ook niet over uit over naar wat voor gelijkheid een cultuur zou moeten streven, en blijft iets te lang naar m’n zin positief, om niet te zeggen naïef, over prekoloniale samenlevingen.

Verbind de stippellijntjes

De grootste kans die Maenhout laat liggen is om de stippellijnen te verbinden tussen de vreselijke verhalen uit Kenia en haar uitstap naar verkrachtingsproblematiek in zogezegd ‘ontwikkelde’ landen als Zweden. Ze worden enkel als anekdotes geportretteerd, en niet als symptomen van een wereldwijd systeem. Het wordt enkel ‘as is’ getoond.

Als laatste punt, en dit kan puur aan mij liggen, maar ‘feminisme’ in het algemeen had meer aan bod mogen komen. Tekenend voor de vreemde oriëntatie van ‘Milady!’ is dat Temmerman zelf in het boek zegt dat feminisme jonge vrouwen en meisjes in België niet meer zou aanspreken omdat ze denken dat dat niet hip is, en niet echt een idee lijkt te hebben over het Third Wave Feminism, wat duidelijk maakt dat ze qua theorie-omkadering een beetje achterop komt.

‘Milady!’ is een boek met het hart op de juiste plaats, en kan voor mensen die slechts oppervlakkige kennis hebben van de situatie van vrouwen in ontwikkelingslanden, interessant zijn, maar het gebrek aan vaste theoretische ondergrond (wat voor een stuk komt door de uiteenlopende perspectieven van de VN-werkgroepen, waar nogal vaak op teruggekomen wordt) maakt het jammer genoeg een beetje een ongeleid projectiel.